Το Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών του Ε.Μ.Π. ιδρύθηκε τυπικά με τον Α.Ν. 1021/27.2.1946, με βάση τον οποίο η Σχολή Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π. υποδιαιρέθηκε σε τρία Τμήματα: (α) το Τμήμα Χημικών Μηχανικών, (β) το Τμήμα Μεταλλειολόγων Μηχανικών, και (γ) το Τμήμα Μεταλλουργών Μηχανικών. Των δύο τελευταίων Τμημάτων η λειτουργία άρχισε το ακαδημαϊκό έτος 1945-46.
Πριν από την ίδρυση των Τμημάτων Μεταλλειολόγων Μηχανικών και Μεταλλουργών Μηχανικών, ένας αριθμός μαθημάτων που ανήκαν στο γνωστικό τους αντικείμενο διδάσκονταν σε άλλα Τμήματα. Συγκεκριμένα, από το 1878 στο Ίδρυμα, που τότε ονομαζόταν “Σχολή Βιομηχάνων Τεχνών”, το μάθημα “Ορυκτολογία και Γεωλογία” διδασκόταν στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, ενώ αργότερα άρχισε να διδάσκεται το μάθημα “Μεταλλουργία του Σιδήρου” στη Σχολή Μηχανουργών. Τα δύο αυτά μαθήματα συνέχισαν να διδάσκονται μέχρι και την αναδιάρθρωση του 1914, οπότε καθιερώθηκε και η σημερινή ονομασία του Ιδρύματος (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο), ενώ το 1917 εισάγεται και το μάθημα “Μεταλλευτικά Έργα”.
Το 1943, με τον Ν. 935, ιδρύονται οι Έδρες Ειδικής Μεταλλευτικής, Μεταλλουργίας Σιδήρου, Ειδικής Μεταλλουργίας, και Κοιτασματολογίας & Εφηρμοσμένης Γεωλογίας. Η ουσιαστική όμως λειτουργία του Τμήματος αρχίζει το ακαδημαϊκό έτος 1945-46 με την ίδρυση των πενταετούς φοίτησης Τμημάτων Μεταλλειολόγων Μηχανικών και Μεταλλουργών Μηχανικών. Το 1948, τρία δηλαδή χρόνια μετά την ίδρυση των Τμημάτων αυτών, γίνεται συγχώνευσή τους σε ένα ενιαίο Τμήμα με τον τίτλο “Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών”, που συνεχίζει να ανήκει στην Ανωτάτη Σχολή Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Έτσι, τα έτη 1950, 1951 και 1952 αποφοίτησαν από το Ε.Μ.Π. διπλωματούχοι μηχανικοί με ξεχωριστές ειδικότητες, Μεταλλειολόγου Μηχανικού ή Μεταλλουργού Μηχανικού. Από το 1953 και μέχρι σήμερα το δίπλωμα που απονέμεται είναι κοινό, ήτοι Μηχανικού Μεταλλείων – Μεταλλουργού.
Το ακαδημαϊκό έτος 1975-76 το Τμήμα αποσπάστηκε από την Ανωτάτη Σχολή Χημικών Μηχανικών και αποτέλεσε ανεξάρτητη Σχολή με την ονομασία “Ανωτάτη Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών”. Με την εφαρμογή του Ν. 1268/82 “Για τη Δομή και Λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων” (Νόμος Πλαίσιο), η “Ανωτάτη Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών” ονομάστηκε και πάλι “Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών”, και οι 9 τότε υπάρχουσες Έδρες της Σχολής εντάχθηκαν στους εξής 3 Τομείς του Τμήματος, που ιδρύθηκαν βάσει αυτού του Νόμου:
- Τομέας Μεταλλευτικής
- Τομέας Μεταλλουργίας & Τεχνολογίας Υλικών
- Τομέας Γεωλογικών Επιστημών
Στην ανάπτυξη των κατευθύνσεων του Τμήματος και στην ίδρυση των Εργαστηρίων του, συνέβαλαν ιδιαίτερα οι καθηγητές των ειδικών μαθημάτων στις περιοχές της γεωλογίας, μεταλλευτικής, μεταλλουργίας, και εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων. Μεταξύ εκείνων που υπηρέτησαν κατά το παρελθόν στο Τμήμα αναφέρονται οι: Λ. Νικολαΐδης, Η. Γούναρης, Μ. Μητσόπουλος, Γ. Βορεάδης, Ι. Παπασταματίου, Στ. Κατράκης, Κ. Κονοφάγος, Λ. Μούσουλος, Κ. Ζάχος, Στ. Αυγουστίδης, Ι. Γιαννόπουλος, και επίσης αυτοί που συνταξιοδοτήθηκαν προσφάτως: Ι. Οικονομόπουλος, Θ. Φλωρίδης, Ι. Παπαγεωργάκης, Ν. Αποστολίδης, Γ. Σταμπολτζής, Κ. Μάστορης, Α. Φραγκίσκος, Ε. Μπαντέκα, Χ. Τσουτρέλης, Α. Οικονόμου, Ν. Φυτρολάκης, Π. Τσόφλιας, Κ. Παναγόπουλος και Ν. Τερεζόπουλος. Αξίζει ιδιαίτερης μνείας η μεγάλη συνεισφορά του Ομότιμου Καθηγητή Α. Φραγκίσκου κατά τη διάρκεια της Πρυτανείας του (1987-1988) στον εκσυγχρονισμό των διοικητικών υπηρεσιών του ιδρύματος και της νεοσύστατης τότε Επιτροπής Ερευνών. Επίσης, ο Καθηγητής Κ. Παναγόπουλος, που διετέλεσε δυο φορές Αντιπρύτανης του Ιδρύματος, συνέβαλε εξαιρετικά στην οργάνωση και λειτουργία του Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου. Αναφέρεται επίσης η σημαντική προσφορά και παγκόσμια αναγνώριση του Καθ. Α. Κοντόπουλου, Διευθυντή του Εργαστηρίου Μεταλλουργίας, που απεβίωσε τον Απρίλιο 1998 σε ηλικία μόλις 54 ετών.
Το δίπλωμα που απονέμει το Τμήμα εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να είναι κοινό, ήτοι “Μηχανικού Μεταλλείων – Μεταλλουργού”. Όμως, με το Π.Δ. 85/1987 εισήχθη από το ακαδημαϊκό έτος 1987-88 ο θεσμός των ειδικεύσεων με δύο κατευθύνσεις, του “Μηχανικού Μεταλλείων” ή “Μεταλλειολόγου Μηχανικού” και του “Μεταλλουργού Μηχανικού”.
Το 1999, και στην προσπάθεια αναβάθμισης των προπτυχιακών σπουδών, αποφασίστηκε τα 7 πρώτα εξάμηνα σπουδών να αποτελούν το βασικό κορμό, ενώ από το 8ο εξάμηνο να λειτουργούν πέντε (5) κατευθύνσεις, οι οποίες ολοκληρώνονται ως προς τα μαθήματα στο 9ο εξάμηνο σπουδών. Οι 5 κατευθύνσεις είναι:
- Περιβαλλοντική Μηχανική και Γεωπεριβάλλον.
- Μεταλλευτική Τεχνολογία.
- Γεωτεχνολογία
- Μεταλλουργικές Διεργασίες.
- Επιστήμη και Τεχνολογία Υλικών.
Από το ακαδημαϊκό έτος 2001-2002 ακολουθείται το νέο σύστημα κατευθύνσεων. Επίσης, από το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003, το Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών έχει μετονομαστεί σε Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών.
Από πλευράς κτηριακών εγκαταστάσεων, από την ίδρυση του Τμήματος το 1945, υπήρχε μεγάλη στενότητα χώρων. Το 1947 αποφασίστηκε η ανέγερση του κτηριακού συγκροτήματος της οδού Τοσίτσα, γνωστού μέχρι σήμερα με την ονομασία “Νέα Κτήρια”, όπου στεγάστηκε η Ανωτάτη Σχολή Χημικών Μηχανικών, συμπεριλαμβανομένων και των Εδρών και Εργαστηρίων του Τμήματος Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών. Σύντομα όμως επήλθε και πάλι συμφόρηση από πλευράς χώρων, με αποτέλεσμα τα Εργαστήρια Μεταλλογνωσίας, Εμπλουτισμού των Μεταλλευμάτων, και Μεταλλευτικής Τεχνολογίας να μεταφερθούν στο Κτήριο Αντοχής Υλικών της Πολυτεχνειούπολης Ζωγράφου. Από το 1993 τα εργαστήρια και όλες οι δραστηριότητες της Σχολής έχουν μεταφερθεί στα νέα Κτήρια του Τμήματος στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου.